Met de sleepboot 'Friesland' naar Wladiwostok

Opa Valk was natuurlijk nog lang geen opa, hij was zelfs nog niet getrouwd met Alie Prins, toen hij in juli 1914 als stoker met de sleepboot 'Friesland' naar Southampton in Engeland vertrok om de baggermolen 'Madjoe' te verslepen naar Makassar in Indonesië.

De 'Friesland' was een sleepboot van de firma Wijsmuller uit Ijmuiden. Het schip werd in 1914 afgeleverd door scheepswerf Jonker & Stans te Hendrik-Ido Ambacht. De sleepboot mat 269 Brt., was 35.50 meter lang, 7.50 meter breed en had een diepgang van 3.60 meter. De motor was een 610 IPK tripple expansie stoommachine die afkomstig was van de Machinefabriek 'Bolnes' te Bolnes.

De 14e juli 1914 vertrok de 'Friesland' uit Southampton om zonder tegenslag af te meren in Algiers, waar gebunkerd werd. Van Algiers zette we koers naar Port Said. Daar hoorden we van de bemanning van een Engels oorlogsschip dat de oorlog was uitgebroken. We hadden zelf geen radio aan boord. Door de oorlogstoestand konden we geen kolen krijgen alvorens er over de betaling daarvan was getelegrafeerd met de reder. Toen de berichten uit Nederland goed waren, kregen we onze kolen- en watervoorraad. We maakten de baggermolen langszij vast en stoomden het Suezkanaal door. Tegen de avond kwamen we aan te Ismailia, waar we voor de nacht voor anker gingen.

De volgende dag passeerden we Suez en stoomden we de Rode Zee in. De Rode Zee is ongeveer 1400 mijl lang. Bij onze 100 mijl per etmaal die wij aflegden, waren er dus veertien dagen verlopen voor we Perin passeerden. Vandaar zette we koers naar Aden om kolen te bunkeren. Via Padang gingen we met onze sleep naar Soerabaja, waar we een ligplaats kregen op de marinewerf, omdat daar de zware ladder van de baggermolen met een bok van de marinewerf op zijn plaats zou worden gebracht. Na 14 dagen verlieten we Soerabaja op weg naar Makassar. Daar leverden we de molen af en wachtte op orders uit Nederland. Er kwam een brief van Wijsmuller waarin werd medegedeeld dat er in Nederland geen sleepwerk meer was in verband met de oorlogsomstandigheden.

De 'Friesland' werd gecharterd door de firma Landberg te Soerabaja. We kregen opdracht om zoutschepen te verslepen naar en van havens langs de kust waar zout werd gewonnen. De zoutlichters waren grote barkschepen, die ongeveer 2000 ton laadden. Na enige tijd kregen we orders om ons te vervoegen bij de Bataafse Petroleum Maatschappij te Singapore. Ons schip werd verhuurd aan deze maatschappij om een lichter van 1500 ton met olie te slepen van Pladjoe naar Poelu Sambo of Poelu Boekun. Ook kregen we opdrachten om olie te halen in Saigon en soms uit Bangkok. Die twee laatse plaatsen lagen op een afstand van ongeveer 800 mijl varen. Na afloop van dit contract keerden we naar Tandjong Priok, de haven van Batavia, terug. De 'Friesland' ging op de helling om het te laten 'scheren en knippen'. De ketel werd gebikt en de stoommachine werd nagekeken.

Toen kregen we order om de baggermolen 'Shanghai' van Makassar naar Wosung bij Shanghai te slepen. We vertrokken met de molen van Makassar met bestemming Manilla om daar te bunkeren en proviand in te nemen. Vandaar gingen we verder. Precies 23 dagen na het vertrek uit Makassar komen we in Wosung aan.

Vanuit Nederland waren intussen een zelfstomende baggermolen en twee zelfstomende onderlossers vertrokken. Die moesten via het Panamakanaal naar Wladiwostok in Seberië. Voor de tocht over de Stille Oceaan kon de baggermolen niet voldoende kolen laden. We kregen opdracht om naar Yokohama in Japan te gaan, om daar te bunkeren. We moesten de baggermolen op de Hawaï-eiland ophalen, of, wanneer de molen daar nog niet was gearriveerd, doorstomen richting San Fransisco. We waren weer zo'n 3800 mijl verder van huis!

Na de eerste 1000 mijl meer onder dan boven water te hebben gevaren kwam de 'Friesland' heelhuids in Honolulu aan. Na een paar dagen kwam daar de baggermolen aan. Na kolen te hebben geladen, vertrokken we naar Yokohama, de baggermolen en de 'Friesland' elk op eigen kracht. Maar dat duurde niet lang, want na een paar dagen werd er vanaf de molen geseind dat het toch maar beter was om vast te maken. Dat deden we dus, waarin de molen zijn machine stopte en ons het verdere van de reis alleen liet opknappen. Zonder ongelukken kwamen we aan op de rede van Yokohama. Hier haalden we onze sleeptros in, gingen weer kolen bunkeren, om vervolgens, elk voor zich, naar Wladiwostok te vertrekken. Bij het naderen van de straat van Hakodate moesten we de molen weer vastmaken, om hem tenslotte af te leveren in Wladiwostok. Daar meerden we de sleepboot af, bij 33 graden vorst!

Intussen hadden we bericht gekregen dat de 'Friesland' was verkocht aan Rusland. Onze kapitein kreeg orders om de bemanning met de trein naar Nederland te sturen. Hijzelf bleef met de machinist en een hulp-stoker achter om het schip af te leveren bij de Russen.

Eind november 1915 begon de treinreis van Wladiwostok naar St. Petersburg. De zitbanken in de trein konden worden opgeslagen, zodat ze 's nachts wat konden slapen. Spijswagens waren er toen nog niet. We moesten ons behelpen met een stuk brood. In elke wagon van de trein stond een grote kachel, die door de conducteur werd gestookt. 's Middags om vijf er werd er een kaars als verlichting boven de binnendeur gezet. De kaars brandde dan tot 's morgens vijf uur. De reis duurde 204 uur, tot we 's nachts in St. Petersburg uit de trein stapten.

Al de volgende morgen vertrokken we naar Tornio, het noordelijkste punt van de Oostzee. Vandaar ging de tocht verder naar Haparanda, nu niet met de trein maar per arreslee. Na een rit van vier uur kwamen we daar aan. Nog diezelfde dag konden we per trein doorreizen naar Stockholm. Via Trelleborg, Sassnitz, Hamburg en Bremen bereikten we tenslotte Rotterdam. Maar dan anderhalf jaar was opa Valk weggeweest. Met een splinternieuwe sleepboot ging hij weg, en met niets kwam hij terug. Ook niet met het servies dat hij in Wladiwostok op de trein had gezet, als geschenk voor zijn meisje Alie Prins. Het jaar daarop volgend zijn Leendert Valk en Alie Prins getrouwd. Op donderdag 27 december 1917 beloofden zij elkaar eeuwige trouw op het stadshuis in Maassluis. Maar dat is een ander verhaal...

Op het kaartje is een reconstructie te zien van de epische reis van mijn overgrootvader, die Azië al ontdekt had voor mijn eigen opa ook maar bestond.